Władza rodzicielska – ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej a kontakty z dzieckiem.
Spis treści
Władza rodzicielska – wprowadzenie
Sprawy z zakresu władzy rodzicielskiej oraz kontaktów rodziców z dziećmi mogą stanowić część obszerniejszej sprawy – sprawy o rozwód albo separację lub sprawę samoistną. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że nie da się postawić pionowej kreski i oddzielić relacji na linii rodzic – rodzic od relacji rodzic – dziecko. Zawsze, w mniejszym lub większym stopniu jedne relacje będą oddziaływały na drugie. W związku z powyższym można wskazać generalną zasadę: im lepsze kontakty między (rozwiedzionymi) rodzicami, tym lepsze kontakty danego rodzica z dzieckiem. Niejednokrotnie w mojej karierze zawodowej spotkałem się z sytuacjami angażowania dziecka w konflikt między rodzicami, co finalnie nie wychodziło na dobre ani rodzicom, ani tym bardziej dziecku. W związku z tym pamiętajmy, dobro dziecka – dobrem priorytetowym. Im lepsze relacje z drugim rodzicem, tym mniej sytuacji spornych przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej czy wykonywaniu kontaktów z dzieckiem. Władza rodzicielska – co się kryje za tym pojęciem? O tym poniżej.
Władza rodzicielska – pojęcie
Przechodząc do pojęcia władzy rodzicielskiej, wielu klientów pyta mnie – panie mecenasie, co kryje się pod tym lakonicznym sformułowaniem „władza rodzicielska”? Zawsze tłumaczę klientom, że to po prostu uprawnienie, ale i jednocześnie obowiązek rodzica do sprawowania opieki nad dzieckiem, zapewnienia mu odpowiednich warunków mieszkaniowych i bytowych. Jest to również troszczenie się o jego rozwój fizyczny i duchowy, troszczenie się o jego edukację i przystosowanie do samodzielnego życia w przyszłości. Rodzic ma obowiązek pomocy dziecku w rozwijaniu jego pasji i zainteresowań, wychowania dziecka i przystosowania do życia w społeczeństwie. Musi także opiekować się (zarządzać) jego majątkiem (jeżeli takowy posiada).
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Istotną kwestią wymagającą zbadania jest dobro dziecka. Sąd, na podstawie kompleksowo zebranego materiału dowodowego musi wyprowadzić wniosek, co dla dziecka w chwili obecnej i na przyszłość będzie najlepsze, który rodzic daje gwarancję lepszego wychowania i utrzymania i czy istnieje potrzeba ograniczenia wpływu drugiego rodzica na istotne sprawy dziecka. W praktyce ograniczenie władzy rodzicielskiej wygląda tak, że sąd w orzeczeniu wylicza prawa i obowiązki rodzica wobec dziecka. Inaczej mówiąc, sąd wskazuje co rodzic może i jakie ma obowiązki względem dziecka. Dla przykładu: można ograniczyć władzę rodzicielską drugiego rodzica do współdecydowania o wyborze placówki szkolnej, istotnych kwestiach związanych z leczeniem dziecka, wyjazdach za granicę przez dziecko.
WAŻNE !!! Jeżeli chcemy współdecydować o danych sprawach dziecka – musimy to jasno wskazać sądowi, najlepiej w piśmie procesowym.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej a zachowanie rodzica
Dobro dziecka jest głównym wyznacznikiem ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzicowi. Niemniej jednak można wyróżnić 2 główne przyczyny, które wpływają na taki stan rzeczy, a mają wpływ na dobro dziecka. Po pierwsze – ograniczenie władzy rodzicielskiej jest spowodowane uprzednim negatywnym zachowaniem rodzica w stosunku do dziecka. Po drugie – ograniczenie władzy rodzicielskiej może być niezależne od zachowania rodzica wobec dziecka. Może być bowiem wynikiem braku relacji albo osłabieniu relacji między samymi rodzicami. Nie może uciec naszej uwadze, że istnieją sytuacje życiowe, kiedy w sprawach dotyczących dziecka zgoda obu rodziców jest konieczna, np. zgoda obu rodziców na przyjęcie dziecka do danego żłobka. Często bywa tak, że jeden ze skłóconych małżonków celem utrudnienia życia drugiemu, dokuczenia, nie współpracuje z drugim rodzicem w sprawach dziecka. W związku z tym konieczna jest ingerencja sądu we władzę rodzicielską, ograniczając ją drugiemu rodzicowi. W ten sposób rodzic któremu władzy rodzicielskiej nie ograniczono, może normalnie podejmować decyzje dotyczące dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Często zdarza się tak, że przyczyną rozpadu małżeństwa i rodziny jest negatywne zachowanie jednego z rodziców, w stosunku do współmałżonka i/lub dzieci. Niejednokrotnie stosuje on przemoc nie tylko psychiczną, ale i fizyczną. W związku z powyższym, aby chronić dzieci przed takim „nieudolnym” rodzicem, ustawodawca stworzył instytucję pozbawienia władzy rodzicielskiej. Z treści art. 111 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego możemy wyczytać 3 podstawy pozbawienia władzy rodzicielskiej:
po pierwsze – trwała przeszkoda, przez którą władza rodzicielska nie może być wykonywana
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, trwała przeszkoda to taka, która wyłącza możliwość sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem na stałe. Nie można jednoznacznie wskazać czy, a jeżeli tak to kiedy owy stan się zmieni. Ponadto „na stałe” należy również rozumieć jako długi czas. Dla przykładu: trwałą przeszkodą w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może być przewlekła choroba rodzica, skazanie rodzica na długoletnią karę pozbawienia wolności czy choroba psychiczna rodzica.
po drugie – nadużywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców
Jak już wcześniej zasygnalizowałem, nadużywaniem władzy rodzicielskiej nie jest wyłącznie zachowanie rodzica wobec dziecka. Może również przejawiać się w negatywnym zachowaniu jednego rodzica wobec drugiego, czy nawet wobec innej osoby. „Agresywne zachowanie, stan nietrzeźwości, grożenie matce, zakłócanie spokoju domowego, wszystkie te zachowania uczestnika są manifestowane w obecności dziecka, nie można więc twierdzić, by pozostawały poza sferą oddziaływania na nie, i to oddziaływania bezpośredniego.” [postanowienie SN z dnia 07.09.2000 r., I CKN 931/00] Aby oprzeć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej na tej podstawie, konieczne jest wykazanie ciągłego/kilkukrotnego zachowania osoby nadużywającej władzy. Jednorazowe zachowanie nie jest wystarczające.
po trzecie – rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica wobec dziecka
Słowem kluczowym dla zrozumienia tej podstawy wniosku o pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej jest przymiotnik „rażące”. Orzecznictwo tłumaczy je jako zaniedbanie poważne albo zaniedbania o mniejszej wadze, które cechują się uporczywością, niepoprawnością, nasileniem złej woli. Określenie katalogu zachowań wskazujących na rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica wobec dziecka jest niemożliwe. Sąd, rozstrzygając sprawę w przedmiocie władzy rodzicielskiej, winien zbadać każdorazowo sytuację indywidualną każdego z rodziców i ocenić ich zachowanie, które może negatywnie wpływać na proces wychowawczy dziecka. Dla przykładu (ciekawy przykład z orzecznictwa): „Zabójstwo matki dziecka przez jego ojca – mającego negatywne cechy osobowości, zagrażające dobru dziecka – niszczy jego naturalne środowisko rodzinne i stanowi rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka, co uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej (art. 111 § 1 k.r.o.).” [postanowienie SN z dnia 17.11.1998 r., II CKN 893/97].
Wyrok rozwodowy a władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem
Jeden z punktów wyroku rozwodowego stanowi o władzy rodzicielskiej. Kolejny (choć nieobligatoryjny) może dotyczyć uregulowania kontaktów rodzica, u którego dziecko na co dzień nie przebywa, z małoletnim. Wiele osób zadawało mi pytanie – panie mecenasie, czy jeżeli sąd ograniczy mi władzę rodzicielską albo wręcz jej pozbawi, będę mógł widywać się z synem? Kodeks rodzinny i opiekuńczy jasno stanowi, że niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. W związku z powyższym należy dojść do konkluzji, że niezależnie od rozstrzygnięcia dotyczącego władzy rodzicielskiej, prawo do kontaktów rodzica z dzieckiem będzie zachowane. Niemniej jednak zachowanie rodzica wobec drugiego rodzica, dziecka albo osoby trzeciej będące przyczyną ograniczenia bądź pozbawienia władzy rodzicielskiej, bezsprzecznie będzie rzutować na ilość i częstotliwość kontaktów rodzica z dzieckiem. Może również doprowadzić do ograniczenia kontaktów w dany sposób.
Na prawo rodzinne należy patrzeć jako na pewną spójną całość – kwestie władzy rodzicielskiej, alimentów (w tym zabezpieczenia alimentów), kontaktów z dzieckiem (w tym zabezpieczenie kontaktów z dzieckiem), opieki naprzemiennej wzajemnie na siebie rzutują. Zapraszam do lektury moich pozostałych artykułów.
Zastanawiasz się nad pozbawieniem lub ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiemu rodzicowi i potrzebujesz pomocy prawnika? Kancelaria Adwokacka Adwokat Michał Dobies z siedzibą w Warszawie i Filią w Żurominie specjalizuje się w prowadzeniu spraw z zakresu prawa rodzinnego. Zapraszamy do kontaktu.