Unieważnienie małżeństwa – przyczyny i skutki

Unieważnienie małżeństwa – wprowadzenie

Wiele osób mówiąc, że żąda unieważnienia swojego małżeństwa ma na myśli orzeczenie rozwodu. Rozwód, unieważnienie małżeństwa cywilnego oraz unieważnienie małżeństwa kościelnego to trzy odrębne kwestie, rządzące się odrębnymi procedurami oraz przesłankami. Unieważnienie małżeństwa cywilnego ma ten skutek, że przyjmuje się jakoby związek małżeński nigdy nie został zawarty. Jest to istotna różnica między wyrokiem unieważniającym małżeństwo a wyrokiem rozwodowym. Drugi z wyroków potwierdza istnienie małżeństwa, a następnie jego rozwiązanie.

 

Skutki unieważnienia małżeństwa

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku unieważniającego małżeństwo, małżonkowie w świetle prawa stają się dla siebie osobami obcymi. Nie dziedziczą po sobie z ustawy, nie mogą dochodzić po sobie zachowku. Stają się osobami stanu wolnego. Małżonek, który przyjął po ślubie nazwisko współmałżonka, automatycznie powraca do nazwiska sprzed ślubu. Unieważnienie małżeństwa nie ma jednak wpływu na nazwisko dziecka urodzonego podczas trwania związku małżeńskiego. Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, między stronami ustaje ustrój wspólności majątkowej. Unieważnienie małżeństwa ma także wpływ na stosunek powinowactwa pomiędzy małżonkami, a krewnymi ich byłego współmałżonka. Przyjmuje się, że powinowactwo nigdy nie zaistniało. W odniesieniu do relacji rodzic – dziecko, w wyroku unieważniającym małżeństwo sąd rozstrzyga kwestie władzy rodzicielskiej, kontaktów rodzica z dzieckiem oraz alimentów. Sąd może również, na wniosek jednego z małżonków, dokonać podziału majątku wspólnego. Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd orzeka o sposobie korzystania z niego, może także orzec o eksmisji danego małżonka.

 

Osoba małoletnia, która przez zawarcie małżeństwa uzyskała pełnoletność nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. (!!!)

 

Małżonek, który zawarł związek małżeński w złej wierze traktowany jest tak samo, jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego w rozwodzie. W wyroku unieważniającym małżeństwo, sąd wskazuje małżonka, który zawarł związek w złej wierze tj. wiedział w chwili zawarcia małżeństwa o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia. W złej wierze może być jeden małżonek, ale mogą też być oboje małżonkowie. Sąd może nie wskazać małżonka będącego w złej wierze. W związku z tym uważa się, że żadna z osób, które zawarły unieważnione małżeństwo, nie wstąpiła w związek małżeński w złej wierze.

 

Podstawy unieważnienia małżeństwa

Przesłanek, na podstawie których możemy zainicjować sprawę sądową o unieważnienie małżeństwa, szukać należy w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Unieważnić małżeństwo można, gdy:

1. zawarła je kobieta, która nie ukończyła lat 16;
2. zawarła je kobieta, która ukończyła lat 16, ale nie ukończyła lat 18 i nie uzyskała zgody sądu opiekuńczego na zawarcie małżeństwa;
3. zawarł je mężczyzna, który nie ukończył lat 18;
4. zawarła je osoba ubezwłasnowolniona całkowicie;
5. zawarła je osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym;
6. osoba zawarła związek małżeński, będąc już w innym związku małżeńskim (bigamia);
7. zawarli je krewni w linii prostej, rodzeństwo albo powinowaci w linii prostej;
8. zawarli je przysposabiający i przysposobiony;
9. oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński (przed kierownikiem USC lub duchownym) zostało złożone przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony albo pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste;
10. (w razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika) brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane.

 

Kiedy unieważnienie małżeństwa nie jest możliwe?

• Jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa osiągnął wiek 18 lat, nie można unieważnić małżeństwa.
• Jeżeli kobieta zaszła w ciąże, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.
• Nie można unieważnić małżeństwa również wtedy, gdy ubezwłasnowolnienie osoby zostało uchylone.
• Po ustaniu choroby psychicznej jednego z małżonków, również nie możemy zainicjować sprawy o unieważnienie małżeństwa, bowiem powyższa przesłanka (choroba psychiczna) w chwili wytoczenie powództwa już nie istnieje.
• Sąd nie unieważni małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione (chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim).
• Zawarcie związku małżeńskiego przez powinowatych w linii prostej jest dozwolone, jeżeli sąd z ważnych powodów zezwoli na to – zgoda sądu na zawarcie małżeństwa między wyżej wskazanymi uniemożliwia zainicjowanie sprawy o unieważnienie małżeństwa.
• Sąd nie może unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.
• Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
• Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu (od tej zasady są wyjątki).

 

Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy a unieważnienie małżeństwa

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

„Przesłanką unieważnienia małżeństwa, zgodnie z art. 12 KRO, jest choroba psychiczna małżonka, istniejąca w dacie zawarcia związku, a sformułowanie „osoba dotknięta chorobą psychiczną” oznacza osobę, u której choroba ta występowała i została stwierdzona w chwili zawarcia małżeństwa. Późniejsze, to jest po zawarciu małżeństwa, popadniecie w chorobę psychiczną nie stwarza natomiast możliwości unieważnienia małżeństwa.”[wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 327/01]

„Samo korzystanie z terapii psychiatrycznej, co było tłumaczone jako wynik załamania nerwowego małżonki, może być w świetle zasad doświadczenia życiowego postrzegane jako przejaw często występujących w społeczeństwie problemów emocjonalnych, a nie choroba psychiczna, zwłaszcza tak poważna jak schizofrenia paranoidalna.”[wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 czerwca 2015 r., I ACa 708/13]

 

Kto może złożyć pozew o unieważnienie małżeństwa?

Pozew o unieważnienie małżeństwa może złożyć każdy z małżonków. Powyższe uprawnienie przysługuje również każdemu kto ma w tym interes prawny (we wskazanych w k.r.o. przypadkach) oraz prokuratorowi.

 

Podsumowanie:

Unieważnienie małżeństwa cywilnego jest inną instytucją niż unieważnienie małżeństwa kościelnego. Nie pozwala bowiem, na ponowne zawarcie małżeństwa przed duchownym. Unieważnienie małżeństwa nie jest synonimem rozwodu czy separacji. Wywiera jednak dla obu stron podobne skutki na przyszłość. Wpływa bowiem na dziedziczenie z ustawy po drugim małżonku, stan cywilny. Rzutuje na prawa i obowiązki rodziców wobec dzieci oraz ewentualny obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka. Istotną różnicą między wyrokiem rozwodowym a wyrokiem unieważniającym małżeństwo jest problem nazwiska małżonka. Po rozwodzie, małżonek, który chce wrócić do swojego nazwiska sprzed rozwodu musi skorzystać z procedury wskazanej w art. 59 k.r.o. lub trybu administracyjnego. W sytuacji unieważnienia małżeństwa, małżonek automatycznie wraca do nazwiska, które nosił przed ślubem. Jest to jedna z jaskrawych różnic między  unieważnieniem małżeństwa a rozwodem.

 

 

Chcesz unieważnić małżeństwo? Unieważnienie małżeństwa czy rozwód? Potrzebujesz pomocy adwokata w sprawach rodzinnych? A może zastanawiasz się nad skutkami unieważnienia małżeństwa? Adwokat Michał Dobies świadczy pomoc prawną z zakresu szeroko pojętego prawa rodzinnego. Udziela porad prawnych i podejmuje się prowadzenia spraw sądowych, nawet tych skomplikowanych. Zapraszamy do kontaktu. Istnieje możliwość skontaktowania się poprzez formularz kontaktowy dostępny na naszej stronie internetowej lub za pomocą telefonu oraz e-mail.

 

 

 

szczegółowa kategoria artykułu: adwokat-unieważnienie-małżeństwa-Warszawa / adwokat-prawo-rodzinne-Warszawa  / adwokat-Warszawa / adwokat-Sierpc / adwokat-Mława