Znęcanie się – przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece

Znęcanie się – wprowadzenie

Dzisiejszy wpis ma kategorię łączoną tj. karno-rodzinną. Omówię w nim przestępstwo znęcania się, które wymierzone jest w najbliższą rodzinę sprawcy. Nie tylko konflikt charakterów, wypalenie uczucia, lecz także dopuszczenie się przestępstw wobec dziecka czy współmałżonka niejednokrotnie prowadzi do rozpadu małżeństwa. Następstwem powyższego może być orzeczenie rozwodu. Oczywiście, przestępstwo znęcania się nie pozostaje bez echa na sali sądowej podczas sprawy rozwodowej. Bezsprzecznie rzutować będzie na kwestię winy za rozpad małżeństwa (wina w rozwodzie). Znęcanie się jako przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece jest jednym z najczęstszych przestępstw, co do którego postępowanie karne prowadzi się równolegle do postępowania rozwodowego. Dzisiejszy artykuł jest niejako potwierdzeniem tego, że czasami prawo rodzinne i prawo karne są bardzo blisko siebie (patrz również: przestępstwo niealimentacji). Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat samego przestępstwa, zapraszam do dalszej lektury. Poniżej omówiłem charakter „znęcania się”, pojęcia związane z przestępstwem oraz wskazałem przykłady z orzecznictwa.

 

 

Charakterystyka przestępstwa znęcenia się

Nie sposób wskazać wszystkie rodzaje zachowań, które kwalifikują się pod pojęcie „znęcanie fizyczne” czy „znęcanie psychiczne”. W związku z tym dane działanie czy zaniechanie w konkretnej sytuacji prokuratura, a później sąd, może uznać lub nie uznać za przestępstwo. Przestępstwo znęcenia się jest przestępstwem umyślnym. Znęcający się musi chcieć i mieć zamiar danego działania lub zaniechania. Z zasady aby mówić o znęcaniu się dane działanie / zaniechanie nie może być jednorazowe. Jeżeli bowiem spojrzymy na konstrukcję przepisu art. 207 § 1 czy 1a k.k. widzimy formę „kto znęca się” a nie ,,znęcił„. Sąd Najwyższy uznał, iż do przestępstwa znęcania się dochodzi poprzez wielokrotne zamachy.

O tym czy mamy do czynienia z przestępstwem znęcania się czy nie, nie świadczy subiektywne odczucie pokrzywdzonego. Dane zachowanie winno być oceniane w kategoriach obiektywnych, tzn. jak określiłby takie zachowanie wzorcowy obywatel. Wynika to choćby z prostej przyczyny – niektórzy ludzie mają manię wyolbrzymiania / umniejszania zachowania osób, które ich dotknęło. Pobudek takiej reakcji jest wiele (pobudki psychologiczne, materialne, moralne itp.).

 

 

Znęcać się – co to oznacza?

Mówiąc o znęcaniu należy mieć na uwadze dwie sfery oddziaływania – sferę fizyczną i sferę psychiczną. Znęcać się nad kimś w odniesieniu do fizyczności to najprościej mówiąc – zadawać ból, bić, popychać, kopać, wykręcać ręce, dusić itp. Orzecznictwo i doktryna zna wiele ciekawych przykładów zachowań, które wypełniają znamiona przestępstwa znęcania. Są to np. przypalanie papierosem, głodzenie, zmuszanie do przebywania na dworze podczas niskiej temperatury, rzucanie przedmiotami, odmawianie pożywienia i napojów,  czy wyrywanie włosów.

Znęcanie się uderzające w sferę psychiczną to sprawianie ciężkich przykrości moralnych, ubliżanie, znieważanie odcięcie wody/prądu/gazu, czy zabieranie renty. Za znęcanie psychiczne należy również uznać trzaskanie drzwiami, włączanie światła w późnych godzinach nocnych, organizowanie w domu libacji alkoholowych, na których często zażywane są narkotyki, przyjeżdżanie do miejsca pracy pokrzywdzonego i wykrzykiwanie pod jego adresem wulgarnych słów, sprowadzanie do domu osób nieakceptowanych przez pozostałych domowników np. prostytutek czy osób mających zatarg z prawem, zabijanie na oczach dzieci należących do nich zwierząt.

 

Poniżej dwa ciekawe przykłady z orzecznictwa:

 

„Sprowadzanie do wspólnego domu obcych kobiet, pozostających tam w godzinach nocnych, można uznać za formę szczególnego dokuczania żonie i córkom.”[Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2017 r. II KK 133/17]

 

,,Oskarżony strzelając z wiatrówki uśmiercił świnkę morską i kanarka. Zwierzęta te należały do jego dzieci.[…] Oskarżony świadomie i umyślnie uśmiercił te zwierzęta i był to element psychicznego znęcania się nad członkami swojej rodziny. Jego działanie było ponadto podyktowane również chęcią sprawienia przykrości członkom rodziny, wyrazem zademonstrowania swej siły, poczucia bezkarności i podporządkowania ich swojej woli.” [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 czerwca 2006 r., II AKa 199/06]

 

 

Znęcanie się – wobec kogo?

Wskazanego przestępstwa dopuścić się można wobec osoby najbliższej dla sprawcy oraz osoby pozostającej w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy. Co do pierwszej kategorii podmiotów, wskazać należy, że chodzi o osoby, z którymi sprawca praktycznie na co dzień przebywa. Zaliczyć do nich można małżonka, dzieci, rodziców, dziadków, wnuki sprawcy, rodzeństwo czy partnerkę życiową sprawcy niebędąca jego żoną. Jeżeli chodzi o drugą kategorię osób – osoby pozostające w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy – sprawa jest bardziej złożona. Chodzi bowiem o taką relację między znęcającym się a pokrzywdzonym, w której pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych.

Dla przykładu, znęcającym się może być pracodawca wykorzystujący trudną sytuację życiową pracownika, gdyż wie że mimo jego zachowań pracownik nie odejdzie z pracy, bowiem potrzebuje jej. Znęcającym się nad emerytowaną matką może okazać się jej syn, bez którego wsparcia finansowego wie ona, że nie będzie w stanie zakupić lekarstw, żywności itp. Kolejny przykład – wynajmujący mieszkanie może znęcać się psychicznie nad najemcą strasząc go, że wypowie mu umowę najmu mieszkania. Biorąc pod uwagę własne skromne zarobki, koszty utrzymania i wynajmu innego mieszkania w tym samym mieście, najemca nie będzie w stanie znaleźć innego lokum i się wyprowadzić – więc niejako podporządkuje się wynajmującemu.

 

 

Typy kwalifikowane (obostrzone) przestępstwa znęcania się

Pierwszym typem obostrzonym jest znęcanie się nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Osoba nieporadna to osoba, która z powodu swych właściwości fizycznych, takich jak np.: podeszły wiek, kalectwo, obłożna choroba lub właściwości psychicznych (np. upośledzenie umysłowe, niedorozwój) nie ma możliwości samodzielnie ani decydować o swoim losie, ani zmienić swoje położenie.

Drugim typem obostrzonym jest znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem. O szczególnym okrucieństwie może świadczyć częstotliwość zachowania sprawcy, intensywność takich zachowań, powodowanie uszczerbków na zdrowiu u osoby pokrzywdzonej, jakkolwiek będą one również kwalifikowane odrębnie. Pojęcie „szczególnego okrucieństwa” ma charakter ocenny. Winno być odnoszone do zachowania wyjątkowo drastycznego i odrażającego. Różnica pomiędzy znęcaniem się fizycznym i psychicznym w trybie podstawowym, a znęcaniem się ze szczególnym okrucieństwem tkwi w szczególnym natężeniu dolegliwości zadawanych konkretnej ofierze.

 

 

Znęcanie się a targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie

Trzecim typem obostrzonym jest znęcanie się z następstwem targnięcia się przez ofiarę na swoje życie. Dla zaistnienia tego czynu ustawodawca przewidział dwie przesłanki. Po pierwsze – skutkiem znęcania się jest targnięcie się przez ofiarę na własne życie i finalnie śmierć. Po drugie – może to być tylko usiłowany zamach samobójczy, który finalnie nie zakończył się śmiercią. Dla pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej z przepisu art. 207 § 3 k.k. oprócz ustalenia związku przyczynowego między aktami znęcania się a targnięciem się ofiary na swoje życie, niezbędne jest ustalenie, że sprawca tego przestępstwa mógł przewidzieć co najmniej następstwa swojego czynu.

 

 

Przestępstwo a prawo karne. Jaka kara grozi za  przestępstwo znęcania się?

Wszystko zależy od okoliczności sprawy, motywów działania, częstotliwości, skutków, zachowania oskarżonego przed i po czynie oraz jeszcze wielu innych czynników. Ustawowe widełki kodeksu karnego, patrząc na wszystkie kwalifikacje z art. 207 k.k., wynoszą od 3 miesięcy do 12 lat pozbawienia wolności.

 

 

Co zrobić, gdy małżonek się nade mną znęca? Prawo rodzinne a prawo karne

Jeżeli chcemy dać jeszcze jedną szansę agresorowi – w pierwszej kolejności małżonkowie powinni porozmawiać oraz zdiagnozować przyczynę takiego zachowania. Małżonek może mieć problemy w pracy, problemy zdrowotne, o których my nie wiemy. Może to wpływać bezpośrednio na jego agresywne zachowanie w domu. Jeżeli małżonkowi zależy na drugiej stronie i ich małżeństwie – para powinna wspólnie opracować plan działania. Codzienny relaks, wypoczynek psychiczny i fizyczny może okazać się zbawiennym rozwiązaniem. Małżonkowie powinni również rozważyć terapię u psychologa. Jeżeli taka pomoc nie pomoże, a istnieje zagrożenie dla naszego zdrowia i życia – powinniśmy zawiadomić o tym odpowiednie instytucje. Policja i prokuratura podejmie w tym kierunku stosowane działania. Tylko w taki sposób uchronimy siebie i naszych najbliższych przed dalszymi negatywnymi zachowaniami ze strony sprawcy.

 

 

 

Czujesz się ofiarą przestępstwa znęcania się? Potrzebujesz pomocy prawnej? Chcesz złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, ale nie wiesz jak? Masz pytania co do samego przestępstwa „znęcania się”? Kancelaria Adwokacka Adwokat Michał Dobies świadczy pomoc prawną w sprawach rodzinnych i sprawach karnych. Zapraszamy do kontaktu.